Շտեմարանի նախագծման և կառուցման աշխատանքները իրականացրել է Լուսադարան հայ լուսանկարչության հիմնադրամը, 4 Պլյուս Վավերագրական Լուսանկարչության Կենտրոնի աջակցությամբ:
Նախագծի հղացքի, մշակման և կազմակերպման հեղինակն է Լուսադարանի համա-տնօրեն, արվեստաբան, համադրող Վիգեն Գալստյանը:
Շտեմարանի գիտա-հետազոտական աշխատանքներին մասնակցել են արվեստաբաններ Անի Հարությունյանը և Մարինե Հովակիմյանը:
Կայքի ձևավորումը` Նվարդ Երկանյան
Թարգմանիչ` Թագուհի Թորոսյան
Պատճենահանում` Վիտալիյ Միրզոև
Կայքի ծրագրավորող` Աղասի Լորսաբյան, «ԻԹԱՎ» ՍՊԸ:
Շտեմարանում ընդգրկված բոլոր տեսողական և տեքստային նյութերի հեղինակային իրավունքները պատկանում են հեղինակներին և պաշտպանված են ՀՀ-ի սահմանադրական օրենքներով:
Շտեմարանի նախագծումն ու կառուցումը իրագործվել է Հայաստանի Մշակույթի Նախարարության ֆինանսական աջակցությամբ:
Շտեմարանի համար նյութեր կամ տվյալներ առաջարկելու համար, խնդրում ենք դիմել մեզ հետադարձ կապով:
Շտեմարանի նյութերը ներկայացված են հետևյալ կարգով.
Հայ լուսանկարչության պատմագրության գործը դեռևս գտնվում է իր սկզբնավորման փուլում: 1980-ական թվականներից հետո ի լույս տեսան այդ առարկային նվիրված մի քանի կարևոր աշխատություններ որոնք, սակայն հատվածային բնույթ էին կրում կամ հիմնված չէին գիտա-հետազոտական սկբունքների վրա:
Սույն շտեմարանը առաջին փորձն է ներկայացնելու հայ լուսանկարչության պատմության համընդհանուր ուրվագիծը գիտական տեսանկյունից: Նախագծի հիմնական նպատակն է փաստագրական միջոցներով անդրադառնալ բուն` «հայ լուսանկարչություն» գաղափարի տեսական և պատմագրական բնորոշման խնդրին:
Լինելով տեխնիկական արվեստ, որն իր սկզբնավորումից իսկ կրում էր համամարդկային բնույթ և ուներ համաշխարհային տարածում, լուսանկարչության «ազգային» բնորոշումները մնում են չափազանց խնդրահարույց:
«Հայ» լուսանկարչության պարագայում նման ձևակերպման փորձը էլ ավելի է բարդանում հաշվի առնելով այն պատմական հանգամանքները որոնց ներքո աշխատել են հայազգի լուսանկարիչները: Տվյալ դեպքում անհրաժեշտ է դառնում բնորոշել թե ինչ նկատի ունենք «ազգային» տերմինը գործածելիս և ինչպես ենք հասկանում դրա կապակցությունը արվեստի հետ:
1970-ականներից սկսած, «ազգային»-ի հասկացողությունները ենթարկվել են արմատական հարցադրումների և փոփոխությունների: Բազմաթիվ տեսաբանների, պատմաբանների և փիլիսոփաների աշխատանքների շնորհիվ այսօր հնարավոր է պնդել որ ազգայինը բացառապես պատմա-քաղաքական երևույթ է: Ինչպես 1991-ին պնդում էր հայտնի տեսաբան Բենեդիկտ Անդերսոնը, ազգը, դա`
«…երևակայական քաղաքական համայնք է… Այն երևակայական է քանզի նույնիսկ ամենափոքր ազգության անդամները երբեք չեն ճանաչի ու ծանոթանա իրենց համա-անդամների մեծամասնությանը կամ նույնիսկ լսի նրանց մասին: Սակայն յուրաքանչյուրի մտքում ապրում է նրանց միասնականության պատկերը… [Այսպիսով] Համայնքները չպետք է տարբերակվեն իրենց կեղծությամբ կամ իսկությամբ, այլ այն ոճով որով նրանք երևակայացված են»:
Հետևելով Անդերսոնի դրույթին, կարելի է ասել որ ժամանակակից հայ ազգայնականությունը համաշխարհային արդիականության արդյունք է, որի հիմքում են ընկած 18-19-րդ դարերի լուսավորչական գաղափարները: Այսինքն, ազգայինի հիմնավորումը դառնում է ոչ թե էթնոսը կամ կրոնը այլ պատկանելիությունը քաղաքականցված գաղափարային մոդելի: Լինելով թե քաղաքական և թե մշակույթային գործառույթների հետևանք, հայ արվեստը նույնպես պետք է դիտարկել այս շրջանակների մեջ, որոնք իրենց ուրվագիծը ստացան 19-րդ դարի 60-ականներին: Հենց այդ տարիներին է լուսանկարչությունը դառնում զանգվածային մշակույթային երևույթ Միջին Արևելքում, Կովկասում և հայ գաղթոջախներում:
Մոտ ութ տասնամյակների ընթացքում, ընդհուպ մինչև երկրորդ համաշխարհային պատերազմը, տարածաշրջանում գործող լուսանկարիչների զգալի հատվածը էթնիկ հայեր էին որոնք հիմնովին ներգրավված էին իրենց համայնքների մշակույթային կյանքի մեջ: 1950-ականներից սկսած, սակայն իրադրությունը կտրականապես փոխվում է: Ի հայտ է գալիս լուսանկարիչների նոր սերունդ որը` ծնված լինելով Հայոց Ցեղասպանությունից հետո, աշխարհի տարբեր քաղաքներում, հետզհետե կորցնում է իր առնչությունը հայ իրականության և մշակույթի հետ: Նույն կերպ, Խորհրդային Հայաստանի մշակույթային կյանքում իրենց ակտիվ գործնեություն են ծավալում այլազգի լուսանկարիչներ, որոնց աշխատանքները կարևոր ներդրում են Հայաստանի, նրա քաղաքացիների և առօրյա կյանքի պատկերավորման և ներկայացման գործում:
1950-ականներին նաև իր ավարտին է հասնում «դասական» լուսանկարչության ձևավորման փուլը, որից հետո այդ միջոցը ստանում է կատարելապես զանգվածային բնույթ: Մասնագիտացված լուսանկարչական գործը կտրուկ անկում է ապրում, տեղի տալով բազմապիսի նոր լուսանկարչական դրսևորումների` թե մշակույթի և թե արվեստի բնագավառներում: 21-րդ դարի թվային տեխնալոգիաների առաջընթացը բեկումնային դեր կատարեց այս միջոցի կերպարանափոխության մեջ: Այսօր լուսանկարչության մասին հասկացողությունները չի կարելի սահմանել կամ սահմանափակել զուտ անշարժ կադրի կարգավիճակով: Լուսանկարը նաև շարժական է, տևողական, անցողիկ ու փոփոխական: Այն տեղ է գտել ամենուր – զանգվածային մեդիաներից, սոցիալական ցանցերից սկսած մինչև թանգարանային պատը: Փոխվել է նաև մեր վերաբերմունքը պատմական լուսանկարչության արժեքի ու գործառույթների հանդեպ: Վերակոնտեքստավորման դեպքում հասարակ, սիրողական բնույթի լուսանկարը կարող է դառնալ կամ «խաղալ» արվեստի գործ:
Հայաստանում այս զարգացումները ունեն իրենց ուրույն ձևակերպումները, որոնք հիմք են հանդիսացել շտեմարանի նյութերի ընտրության և կազմակերպման մեջ գործածված մեր` հետևյալ մոտեցումներին:
Նշված մոտեցումները անշուշտ ունեն խնդրահարույց կետեր և ենթակա են վերանայման ու քննարկման: Մեր հույսն է որ շտեմարանի ստեղծումը և շարունակական համալրումը կհանդիսանան այդ խնդիրների տեսական, գիտական և հասարակական ուսումնասիրության, լուսաբանման և մեկնաբանման առիթ: