1880-1950-ականներին Եգիպտոսում գործունեություն ծավալած բազմաթիվ հայ լուսանկարիչների շարքում առանձնահատուկ կարևորություն ունի Արամ Ալբանը: Կարկառուն անհատականությամբ ու տաղանդով աչքի ընկած Ալբանը անժխտելի հետք է թողել Միջին Արևելքի լուսանկարչության պատմության վրա, և եգիպտական ու հայկական մոդեռնիստական լուսանկարչության ձևավորման առանցքային ֆիգուրներից է եղել:

Բարեկեցիկ միջին դասի ընտանիքում զավակ Ալբանը լավ կրթություն է ստացած լինում արվեստի ու երաժշտության բնագավառում: Պատանեկության տարիներին հմայվում է տեսախցիկով և աշակերտում ալեքսանդրիացի լուսանկարիչներ Բելյանին ու Թաշջյանին, ապա, բավարար ինքնավստահություն ձեռք բերելով՝ 1910թ. բացում է սեփական ստուդիան: Ալբանը քաջատեղյակ էր  եվրոպական լուսանկարչության վերջին զարգացումներից (Ալբանը պարբերաբար ճամփորդում էր այնտեղ)՝ և հրաշալի տիրապետում էր գերմանացի և ֆրանսիացի արհեստանոցային լուսանկարիչների նախասիրած՝  փափուկ ֆոկուսով գլամուր ոճը: Դիմանկարչության այդ մոտեցումը, որը պատկերվողին տեղափոխում էր պերֆորմանսի ու պատրանքի/մտահաճույքի իրակույթ, մեծ ժողովրդականության է արժանանում, ինչի շնորհիվ Ալբանը Եգիպտոսում արագորեն հասնում է հաջողության գագաթնակետին:

Հասկանալով, որ Եգիպտոսից դուրս իրեն մեծ ապագա է սպասվում, նա Ալեքսանդրիայի արհեստանոցը թողնում է իր օգնական Աբգար Ռեթյանին և 1920-ականների սկզբին տեղափոխվում է Եվրոպա: Արհեստանոց է հիմնում Բրյուսելում, իսկ մի քանի տարի անց մասնաճյուղ է բացում նաև Փարիզում: Հաշվի առնելով ահռելի մրցակցությունը՝ այս ձեռքբերումը չէր կարող հաղթանակ համարվել կարճահասակ հայ գաղթականի համար: Փայլուն տիրապետելով առնվազն չորս լեզուների՝ կայացած երաժիշտ և սրամիտ զրուցակից Ալբանը հեշտությամբ կարողանում էր պատվերներ ստանալ նորաձևության, թատրոնի, կինոյի և ազնվականության ներկայացուցիչներից (Բելգիայի ու Եգիպտոսի թագուհիները նրա մշտական հաճախորդների թվում են եղել):

Ալբանն այդ շրջանի այն սակավաթիվ հայ լուսանկարիչներից էր, ովքեր իրենց համարում էին արվեստագետ՝ ոչ պարզապես արհեստավոր: Լիովին ներգրավվելով արդիական մշակույթի բոլոր ձևերի մեջ՝ նա, այնուամենայնիվ, սթափ աշխարհայացք է պահպանում, և հակվում է մի ոճի, որն ավանգարդիստական տեսք ունենալով հանդերձ՝ զարմանալիորեն կլասիցիստական էր: 1930-ականների ընթացքում Ալբանը հատկապես տպավորված էր սյուռեալիզմով, ու հիացուցիչ կոմպոզիցիաներ ստեղծելու համար լուսանկարչական տարբեր փորձեր էր անում՝  իր գործերում օգտագործելով կրկնակի էքսպոզիցիա, սոլյարիզացիա ու ապակողմնորոշող հատումներ: Ստվերների, հաճախ՝ սեփական մարմնի ստվերների  խաղը հատկապես սիրելի հնար էր, որի միջոցով նա կարողանում էր բարեհամբույր տեսք ունեցող տարածքը փոխակերպել լարումով ու դրամայով հղի պատումի: Նրա էսթետիկան աչքի է ընկնում նրբագեղությամբ, որը մեծ ազդեցություն է ունեցել իր հետ առնչված լուսանկարիչների վրա: Ալբանի գործերը ներառվել են 1935թ. «Մերկ ֆորմաներ» հանրահայտ անթոլոգիայում, որը հեղինակին դասում է այնպիսի ֆիգուրների շարքում, ինչպես Ման Ռեյը, Բրասսային, Դրիտկոլը, Քերտեշը, Մոհոլի-Նագին ու Դոռա Մաարին՝ այդպիսով հաստատելով Ալբանի հիրավի միջազգային վարպետությունը:

Վրահաս Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը Ալբանին ստիպում է 1940թ.  վերադրառնալ Ալեքսանդրիայի՝ համեմատաբար հանգիստ ու հարմարավետ միջավայր: Չցանկանալով մրցել Աբգար Ռեթյանի հետ, Ալբանը որոշեում է տեղափոխվել Կահիրե: Սուր, զգացագական ու էրոտիկայով լեցուն մոդեռնիստական ոճը, որ նա մշակել էր Եվրոպայում, անմիջապես սկսում է անդրադառնալ իր տեղացի, հիմնականում՝ հայ մրցակիցների աշխատանքների վրա: Ոգեշնչվելով Ալբանից՝  իրենց կոլորիտային ոճերը մշակել են լուսանկարիչներ Վան Լեոն, Անգելոն ու Արմանը: Երբ վերջինիս կրտսեր հետևորդներից մեկը՝ Անդրանիկ Քոչարը 1946թ. տեղափոխվում է Խորհրդային Հայաստան, նա եգիպտացի վարպետի ոճային  միտումներով  արմատականորեն փոխակերպում է Խորհրդային Հայաստանի՝ գեղարվեստական տեսանկյունից գորշ լուսանկարչական համատեքստը:

Դժվար է գերագնահատել Ալբանի դերը մի լուսանկարչական դպրոցի զարգացման գործում, որը հետագայում ստացավ  «կահիրեական» անվանումը: Իբրև բազում սփյուռքահայ լուսանկարիչների ուսուցիչ՝ նա արժանի է հայտնի լինել իբրև հայկական լուսանկարչության հիմնադիր ֆիգուրներից մեկը՝ Աբդուլլա եղբայրների և Անդրանիկ Քոչարի հետ մեկտեղ: Նրա ստեղծագործությունը փայլուն խառնուրդ է՝ լուսանկարչության գեղարվեստական ներուժի բացահայտման և արևելյան ու Եվրոպական գեղագիտական զգայունակության:

Վիգեն Գալստյան, 2016