Ընդհուպ մինչև 2000-ականները, Երևանի Աբովյան 12 հասցեում գտնվող «Խանոյան» լուսանկարչտունը համարվում էր քաղաքի ամենաերկարակյաց և հանրության կողմից ամենասիրված ֆոտո-տաղավարը։(1) Այն հիմնադրել է 1934-ին Հայաստան ներգաղթած Գաբրիել Խանոյանը։ Ըստ Վահան Քոչարի կենսագրական բառարանի՝ նա մասնակցել է 1915-ի Վանի պաշտպանությանը, ապա գաղթել է Ռուստատան, որտեղ հնարավորություն է ունեցել մասնագիտանալ լուսանկարչության մեջ, աշակերտելով ռուս լուսանկարիչ Բրաուդին։(2) «Խանոյան» լուսանկարչատունը բացել է իր դռները 1937-ին՝ նախկին Սպայի տանը։(3) Շուտով, հաստատությունը լայն ճանաչում է ձեռք է բերում՝ հատկապես շնորհիվ արվեստի գործիչների դիմանկարների, որոնք բազմացվում և վաճառվում էին ֆոտո-բացիկների տեսքով։ Այս հարուստ պատկերաշարքի մեջ էին 1930-70-ականներին Հայաստանում գործող գրեթե բոլոր ականավոր մշակույթային դեմքերին՝ Ավետիք Իսահակյան, Վահրամ Փափազյան, Հրաչյա Ներսիսյան, Ավետ Ավետիսյան, Դավիթ Մալյան, Արամ Խաչատուրյան, Հովաննես Շիրազ, Պարույր Սևակ և այլոք։ Երկար տարիներ Խանոյանը աշխատել է նաև որպես Սունդուկյանի թատրոնի լուսանկարիչ, ստեղծելով ոչ միայն բեմական գործիչների, այլ նաև ներկայացումները վավերագրող լուսանկարներ՝ որոնք ունեն եզակի պատմական արժեք։ 

Թատրոնի հետ երկարամյա համագործակցությունը իր խորը հետքն է թողել է Խանոյանի արվեստի վրա։ Նրա դիմանկարներին բնորոշ են միզանսցենի ակնհայտ թատերայնությունը, լուսաստվերային դրամատիկ և կտրուկ անցումները, ինչպես նաև լուսանկարվող անհատներին սուր «պերսոնաժային» կերպարանք հաղորդելու միտումը։ Ավելորդ մանրամասները, և նկարահանվողների ֆիզիկական թերությունները մաքրվում էին մանրակրկիտ ռետուշի միջոցով, իսկ սև-սպիտակ լուսանկարները հաճախ ձեռքով գունավորվում էին՝ ըստ այդ տարիներին տարածված սովորույթի։(4) Սակայն ի տարբերություն Եգիպտոսում և Եվրոպայում աշխատող հայ կոմերցիոն լուսանկարիչների, Խանոյանի գլամուրային դիմանկարներում համարյա թե իսպառ բացակայում է այդ ժանրին բնորոշ էրոտիզմը։ Իր ֆոտո-տաղավարին զուգահեռ, նա աշխատել է նաև որպես վավերագրական լուսանկարիչ, արձանագրելով կերպանափոխվող Երևանի անհետացող անկյունները և կարևոր իրադարձություները։ Խանոյանը այն քիչ հայ լուսանկարիչներից է ում գործնեությունը ժամանակակիցները բարձր էն գնահատել, կոչվելով նրան «արվեստագետ» և «արտիստ»։ 

1950-ականներից, լուսանկարչատան աշխատանքը հիմնականում ստանձնում է Գաբրիել Խանոյանի քրոջ որդին՝ Օննիկ (Հովհաննես) Հարությունյանը։ Չնայած այս զարգացմանը, լուսանկարչատունը շարունակում է պահպանել Խանոյանի անունը, ինչպես և դրան բնորոշ ոճը։ 2000-ականներին մասամբ քանդվեց Աբովյան 12 պատմական շենքը և Խանոյանների ֆոտո-տաղավարը այսօր տեղակայված է Պուշկին փողոցում գտնվող նորակառույց շենքում։ Այն գործածում է Օննիկ Հարությունյանի որդին՝ Արմեն Խանոյանը։ Ըստ նրա հաղորդած տեղեկությունների, լուսանկարչատան արխիվը ընդգրկում է 6000-ից ավել ապակե և ժապավենային սևապատկերներ։(5) Վերջերս, Խանոյանների ժառանգները նվիրաբերեցին այս հարուստ հավաքածուն Եղիշե Չարենցի անվան Գրականության և Արվեստի Թանգարանին։ 

1)Լուսանկարչատան հիմնադրման տարեթիվը տարբերվում է մի շարք աղբյուրներում և վկայություններում։ Որպես առավել վստահելի և հավանական տարեթիվ ընդունել ենք Վահան Քոչարի հրատարակած տեղեկությունը։

2)Վահան Քոչար, Հայ լուսանկարիչներ, հեղինակային հրատարակություն, Երևան, 2007, էջ179:

3)Այս պատմական շենքը գտնվում էր այժմյան Վազգեն Սարգսյան փողոցի վրա։ Այն հիմնահատակ քանդվել է 2000-ականներին բազմաֆունկցիոնալ կոմպլեքս կառուցելու համար։

4)Խանոյանների լուսանկարչատունը շարունակում էր լուսանկարների գունազարդումը նույնիսկ երբ գունավոր տպագրությունը վաղուց դառել էր լայնորեն կիրարվող և մատչելի տեխնոլոգիա։

Վիգեն Գալստյան, 2016